Kāśikāvṛttī1:
pūrveṇātiprasaktā nadīsaṃjñā pratiṣidhyate. sthitiḥ sthānam. iyaṅuvaṅoḥ sthānama
See More
pūrveṇātiprasaktā nadīsaṃjñā pratiṣidhyate. sthitiḥ sthānam. iyaṅuvaṅoḥ sthānamanayoriti
iyaṅuvaṅsthānau, tau yū nadīsaṃjñau na bhavataḥ, strīśabdam varjayitvā. he śrīḥ . he
bhrūḥ . astrī iti kim? he stri.
Kāśikāvṛttī2:
naiyaṅuvaṅsthānāvastrī 1.4.4 pūrvaṇātiprasaktā nadīsaṃjñā pratiṣidhyate. sthiti
See More
naiyaṅuvaṅsthānāvastrī 1.4.4 pūrvaṇātiprasaktā nadīsaṃjñā pratiṣidhyate. sthitiḥ sthānam. iyaṅuvaṅoḥ iti iyaṅuvaṅsthānau, tau yū nadīsaṃjñau na bhavataḥ, strīśabdam varjayitvā. he śrīḥ. he bhrūḥ. astrī iti kim? he stri.
Nyāsa2:
neyaṅusthānāvastrī. , 1.4.4 "iyaṅuvaṅasthānau yau yū tau nadīsaṃjñakau na b
See More
neyaṅusthānāvastrī. , 1.4.4 "iyaṅuvaṅasthānau yau yū tau nadīsaṃjñakau na bhavataḥ" iti. yūdvāreṇa yvantasyāyaṃ pratiṣedho vijñāyate, na kevalayoḥ; prāptyabhāvāt. na hi yū kevalāviyaṅustānau stryākhyau vidyete. "hi śrīḥ, he bhrūḥ" iti. atra nadīsaṃjñāyā abhāvāt tannibandhanaḥ "a mbārthanadyohryasvaḥ" 7.3.107 iti hyasvo na bhavati. "śriñ sevāyām" (dhā.pā.897) "kvibvacipracchiśriruāudruprujvāṃ dīrghau'samprāsāraṇañca"(vā. 288) iti kvipi dīrghatve kṛte śrīriti bhavati. "bhramu anavasthāne" (dhā.pā.1205) ityasmāt "bhramerḍūḥ" (da.u.1.177) iti ḍūpratyaye ṭilope bhruriti bhavati. ubhayoḥ "aci śnudhātu" 6.4.77 ityādineyaḍuvaṅorvidhānādiyaṅuvaṅasthānau yū bhavataḥ.
"he stri" iti. "ṣṭa()ai styai śabdasaṃdhātayoḥ" (dhā.pā.911,910). "ādeca upadeśe'śitita 6.1.44 ityāttvam; styāyaterḍraṭa, "ṭeḥ"6.4.155 iti ṭibhāgalopaḥ; "lopo vyorvali" 6.1.64 iti vākarasya lopaḥ, "ṭiṭḍhā" 4.1.15 ityādinā ṅīp. atra nadīsaṃjñāyāḥ pratiṣedhābhāvāt hyasvatvaṃ bhavatyeva. strīśabdasya "striyāḥ" 6.4.79 itīyaṅavidhānādiyaṅasthāna īkāraḥ.
atha sthānagrahaṇaṃ kimartham? iyaṅuvaṅasthānayoḥ pratiṣedho yathā syāditi cet? na; yadyetat prayojanamabhimataṃ syāt "iyaṅuvaṅoḥ" ityevaṃ vācyam. evamapyayamevārthaḥ--- īyaṅuvaṅoḥ sambandhau yau yū tayornadīsaṃjñā na bhavatīti. kau ca tayoḥ sambandhinau yū? yau tayoḥ prakṛtibhutāviyaṅuvaṅarasthānāviti, antareṇāpi sthānagrahaṇamiyaṅuvaṅasthānayoḥ pratiṣedho vijñāsyate. idaṃ tarhi sthānagrahaṇasya prayojanam-- yatreyaṅvaṅoḥ sthitirabhinivṛttistatra pratiṣedho yathā syāt. yatra tvapavādena tayorbādhastatra mā bhūditi-- ādhyai, varṣābhvai iti. "dhyai cintāyām" (dhā.pā.908) "anyabhyo'pi dṛśyate" 3.2.178 iti kvip; samprasāraṇañca. samprasāraṇantu dṛśigrahaṇāllabhyate. tathā hi tatraiva dṛśigrahaṇaṃ vidhyantaropasaṃgrahārtham. kvaciddīrghaḥ, kvaciddvirvacanamityuktvā "dhyāyateḥ samprasāraṇañca" (vā.292) iti vakṣyati. kṛtasamprasāraṇasyaiva caturthyekavacane "eranekācaḥ" 6.4.82 ityādinā yaṇādeśaḥ. varṣābhūśabdasyāpi "varṣābhvaśca" 6.4.84 iti.
Laghusiddhāntakaumudī1:
iyaṅuvaṅoḥ sthitiryayostāvīdūtau nadīsaṃjñau na sto na tu strī. he śrīḥ.
śriyai Sū #230
See More
iyaṅuvaṅoḥ sthitiryayostāvīdūtau nadīsaṃjñau na sto na tu strī. he śrīḥ.
śriyai, śriye. śriyāḥ, śriyaḥ..
Laghusiddhāntakaumudī2:
neyaṅuvaṅsthānāvastrī 230, 1.4.4 iyaṅuvaṅoḥ sthitiryayostāvīdūtau nadīsaṃjñau na
See More
neyaṅuvaṅsthānāvastrī 230, 1.4.4 iyaṅuvaṅoḥ sthitiryayostāvīdūtau nadīsaṃjñau na sto na tu strī. he śrīḥ. śriyai, śriye. śriyāḥ, śriyaḥ॥
Bālamanoramā1:
neyaṅuvaṅsthānāvityato'strītyasyānuvṛttirvaktavyā. tataśca
iyaṅuvaṅsthānāviti y Sū #301
See More
neyaṅuvaṅsthānāvityato'strītyasyānuvṛttirvaktavyā. tataśca
iyaṅuvaṅsthānāviti yatrānveti tatraiva tatsaṃbaddhasyā'strītyasyānuvṛttirucitā.
evaṃ ca hyasvādivākye iyaṅuvaṅsthānāvityasyā'nuvṛttyabhāvādastrītyasyāpi tatra
nānuvṛttiriti bhāvaḥ. atistriyai iti. nadītvapakṣe āṭ vṛddhiḥ. atistraye iti.
nadītvā'bhāve ghitvāt `gherṅitī'ti guṇe'yādeśaḥ. atistriyāḥ atistreriti.
nadītve āṭ. tadabhāve guṇaḥ. `ṅasiṅasośce'ti pūrvarūpam. atistriyāmiti.
nadītvapakṣe ṅerām, āṭ. atistrāviti. nadītvā'bhāvapakṣe `acca gheḥ'. śrīriti.
śrayantyetāmiti śrīḥ. `kvibbacipracchiśrisnudruprujvāṃ
dīrgho'saṃprasāraṇaṃ ce'ti kvip, prakṛtedīrghaśca. śrī śabdātsuḥ.
aṅyantatvānna sulopaḥ. śriyau śriya iti. `dīrghājjasi ce'ti
pūrvasavarṇadīrghaniṣedhau `iko yaṇacī'ti yaṇi prāpte dhātvayavevarṇāntatvādaci
śnudhātvitīyaṅ. ekāctvātsaṃyogapūrvakatvācca yaṇ na. `yū stryākhyau' iti
nadītvāt `ambārthe'ti hyasveprāpte–neyaṅuvaṅ. `yū stryākhyau nadī' ityato
`yū' `nadī'tyanuvartate. `sthāna' śabdo bhāve lyuṅantaḥ. iyaṅuvaṅoḥ sthānaṃ
sthitiryayoriti bahuvrīhiḥ. iyaṅuvaṅyogyāviti yāvat. tadāha–iyaṅuvaṅorityādinā.
he śrīriti. ajādābiyaṅyogyatvānnadītvaniṣedhādambārthanadyau'riti hyasvo neti
bhāvaḥ. śriyamiti. ami pūrvarūpaṃ bādhitvā iyaṅ. śriyau śriya iti. auṭśasoḥ
pūrvavat. ṭā-śriyā. śriyai iti. `ṅiti hyasvaśce'ti ṅiti nadītvapakṣe āṭ,
vṛddhiḥ. śriye iti. nadītvā'bhāve iyaṅ. śriyā iti. ṅasiṅasornadītve āṭ,
vṛddhiḥ. śriya iti. nadītvā'bhāvapakṣe iyaṅeva. ṅittvā'bhāvādāmi `ṅiti
hyasvaśce'ti aprāpte.
Bālamanoramā2:
neyaṅuvaṅsthānāvastrī 301, 1.4.4 neyaṅuvaṅsthānāvityato'strītyasyānuvṛttirvaktav
See More
neyaṅuvaṅsthānāvastrī 301, 1.4.4 neyaṅuvaṅsthānāvityato'strītyasyānuvṛttirvaktavyā. tataśca iyaṅuvaṅsthānāviti yatrānveti tatraiva tatsaṃbaddhasyā'strītyasyānuvṛttirucitā. evaṃ ca hyasvādivākye iyaṅuvaṅsthānāvityasyā'nuvṛttyabhāvādastrītyasyāpi tatra nānuvṛttiriti bhāvaḥ. atistriyai iti. nadītvapakṣe āṭ vṛddhiḥ. atistraye iti. nadītvā'bhāve ghitvāt "gherṅitī"ti guṇe'yādeśaḥ. atistriyāḥ atistreriti. nadītve āṭ. tadabhāve guṇaḥ. "ṅasiṅasośce"ti pūrvarūpam. atistriyāmiti. nadītvapakṣe ṅerām, āṭ. atistrāviti. nadītvā'bhāvapakṣe "acca gheḥ". śrīriti. śrayantyetāmiti śrīḥ. "kvibbacipracchiśrisnudruprujvāṃ dīrgho'saṃprasāraṇaṃ ce"ti kvip, prakṛtedīrghaśca. śrī śabdātsuḥ. aṅyantatvānna sulopaḥ. śriyau śriya iti. "dīrghājjasi ce"ti pūrvasavarṇadīrghaniṣedhau "iko yaṇacī"ti yaṇi prāpte dhātvayavevarṇāntatvādaci śnudhātvitīyaṅ. ekāctvātsaṃyogapūrvakatvācca yaṇ na. "yū stryākhyau" iti nadītvāt "ambārthe"ti hyasveprāpte--neyaṅuvaṅ. "yū stryākhyau nadī" ityato "yū" "nadī"tyanuvartate. "sthāna" śabdo bhāve lyuṅantaḥ. iyaṅuvaṅoḥ sthānaṃ sthitiryayoriti bahuvrīhiḥ. iyaṅuvaṅyogyāviti yāvat. tadāha--iyaṅuvaṅorityādinā. he śrīriti. ajādābiyaṅyogyatvānnadītvaniṣedhādambārthanadyau"riti hyasvo neti bhāvaḥ. śriyamiti. ami pūrvarūpaṃ bādhitvā iyaṅ. śriyau śriya iti. auṭśasoḥ pūrvavat. ṭā-śriyā. śriyai iti. "ṅiti hyasvaśce"ti ṅiti nadītvapakṣe āṭ, vṛddhiḥ. śriye iti. nadītvā'bhāve iyaṅ. śriyā iti. ṅasiṅasornadītve āṭ, vṛddhiḥ. śriya iti. nadītvā'bhāvapakṣe iyaṅeva. ṅittvā'bhāvādāmi "ṅiti hyasvaśce"ti aprāpte.
Tattvabodhinī1:
neyaṅvaṅstānāvastrī. tiṣṭhato yayoriti `sthānau'. adhikaraṇe lyuṭ. iyaṅuva Sū #263
See More
neyaṅvaṅstānāvastrī. tiṣṭhato yayoriti `sthānau'. adhikaraṇe lyuṭ. iyaṅuvaṅoḥ
sthānāviti ṣaṣṭhīsamāsaḥ. tathāca phalitārthamāha—iyaṅuvaṅoḥ sthitiryayoriti. sthānagrahaṇaṃ
kim? prakṛṣṭā dhīḥ–pradhīḥ. he pradhi!. atra `eranekāca' iti yaṇā iyaṅo
bādānānneyaṅuvaṅsthānāviti niṣedho na pravartate. `yatreyaḍuvaṅau niṣpadyete tatraiva
nadīsaṃjñāyā niṣedhaḥ. yatra tvapavādena bādhyate tatra na niṣedha'ityetadarthaṃ hi
`sthāna'grahaṇaṃ kṛtam. anyathā `neyaṅuvaṅā'rityeva brāūyāt. `ivaṅuvaṅonimittabhūtau yū
nadīsaṃjñakau ne 'tyarthalābhāt. astrīti kim? he strī.
Tattvabodhinī2:
neyaṅuvaṅ?sthānāvastrī 263, 1.4.4 neyaṅvaṅstānāvastrī. tiṣṭhato yayoriti "s
See More
neyaṅuvaṅ?sthānāvastrī 263, 1.4.4 neyaṅvaṅstānāvastrī. tiṣṭhato yayoriti "sthānau". adhikaraṇe lyuṭ. iyaṅuvaṅoḥ sthānāviti ṣaṣṭhīsamāsaḥ. tathāca phalitārthamāha---iyaṅuvaṅoḥ sthitiryayoriti. sthānagrahaṇaṃ kim? prakṛṣṭā dhīḥ--pradhīḥ. he pradhi!. atra "eranekāca" iti yaṇā iyaṅo bādānānneyaṅuvaṅsthānāviti niṣedho na pravartate. "yatreyaḍuvaṅau niṣpadyete tatraiva nadīsaṃjñāyā niṣedhaḥ. yatra tvapavādena bādhyate tatra na niṣedha"ityetadarthaṃ hi "sthāna"grahaṇaṃ kṛtam. anyathā "neyaṅuvaṅā"rityeva brāūyāt. "ivaṅuvaṅonimittabhūtau yū nadīsaṃjñakau ne "tyarthalābhāt. astrīti kim? he strī.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents