1/6:ayam api yogaḥ śakyaḥ avaktum |
2/6:katham himavataḥ gaṅgā prabhavati iti |
3/6:apakrāmanti tāḥ tasmāt āpaḥ |
4/6:yadi apakrāmati kim na atyantāya apakrāmati |
5/6:santatatvāt |
6/6:atha vā anyāḥ canyāḥ ca prādurbhavanti |

kartuḥ iti vartate. bhavanaṃ bhūḥ. prabhavatyasmātiti prabhāḥ. bhūkartuḥ prabhavo yaḥ, tat kārakam apādānasaṃjñam bhavati. himavato gaṅgā prabhavati. kāśmīrebhyo vitastā prabhavati. prathamata upalabhyate ityarthaḥ.

bhuvaḥ prabhavaḥ 1.4.31 kartuḥ iti vartate. bhavanaṃ bhūḥ. prabhavatyasmātiti prabhāḥ. bhūkartuḥ prabhavo yaḥ, tat kārakam apādānasaṃjñam bhavati. himavato gaṅgā prabhavati. kāśmīrebhyo vitastā prabhavati. prathamata upalabhyate ityarthaḥ.

bhuvaḥ prabhavaḥ. , 1.4.31 "bhavanaṃ bhūḥ"iti. sampadāditvāt kvip. prabhavtayasmīdita prabhava ityapādāne "ṛdorap"3.3.57 ityap. nanu ca "himavato gaṅgā prabhavati" ityetat pūrveṇaiva siddham. tathā hrayamatrārthaḥ-- himavato gaṅgā jāyata iti, tatkimarthamidamārabhyata ityāha-- "prathamata upalabhyate" iti. eṣa cārtho'nekārthatvāddhātūnāṃ veditavyaḥ. janyarthastvatra na sambhavatyeva, na hi himavān gaṅgāyāḥ kāraṇam, sā hranyebhya eva kāraṇebhya utpannā. himavati tu kevalaṃ prathamata upalabhyata iti॥

bhuvaḥ prabhavaḥ. pūrvasūtre samāsanirdiṣṭamapi kartṛgrahaṇamekadeśe svaritatvapratijñābalādihānuvartate. tadāha–bhūkarturiti. bhavanaṃ bhūḥ. saṃpadāditvātkvip. bhuvaḥ kartā bhūkartā, tasyetyarthaḥ. prabhava iti. prabhavati=prathamaṃ prakāśate'sminniti prabhavaḥ. prathamaprakāśasthānamityarthaḥ. `prabhavatī'tyasya utpadyate ityarthe tu asaṅgatiḥ, gaṅgāyastatrānutpatteḥ. tadāha– prakāśate ityartha iti. prathamaṃ prakāśate iti yāvat. ata eva `himavapi prakāśate' ityatra na bhavati. etena `janikartu'rityanena `dhruvamapāye' ityanena ca gatārthatvaṃ nirastam. bhāṣye tu apakrāmatītyarthamāśritya `dhruvamapāye' ityanenaiva siddhamiti sthitam. gamyamānatadarthaṃ prati karmaṇi adhikaraṇe ca pañcamī vācyetyarthaḥ. jihyetīti. lajjate ityarthaḥ. karmādyavagatirityata āha–gamyamānāpīti. prakaraṇādinetyarthaḥ. `gamyamānāpī'tyasya prayojanāntaramāha–kasmāttvamiti. `āgato'sī'ti gamyamānakriyāpekṣamapādānatvagiti bhāvaḥ. `nadyā' ityuttaram. `āgato'smī'ti gamyayānakriyāpekṣamapādānatvamiti bhāvaḥ.

bhuvaḥ prabhavaḥ 586, 1.4.31 bhuvaḥ prabhavaḥ. pūrvasūtre samāsanirdiṣṭamapi kartṛgrahaṇamekadeśe svaritatvapratijñābalādihānuvartate. tadāha--bhūkarturiti. bhavanaṃ bhūḥ. saṃpadāditvātkvip. bhuvaḥ kartā bhūkartā, tasyetyarthaḥ. prabhava iti. prabhavati=prathamaṃ prakāśate'sminniti prabhavaḥ. prathamaprakāśasthānamityarthaḥ. "prabhavatī"tyasya utpadyate ityarthe tu asaṅgatiḥ, gaṅgāyastatrānutpatteḥ. tadāha--prakāśate ityartha iti. prathamaṃ prakāśate iti yāvat. ata eva "himavapi prakāśate" ityatra na bhavati. etena "janikartu"rityanena "dhruvamapāye" ityanena ca gatārthatvaṃ nirastam. bhāṣye tu apakrāmatītyarthamāśritya "dhruvamapāye" ityanenaiva siddhamiti sthitam. lyablope iti. lyabantasya lope= adarśane aprayoge sati gamyamānatadarthaṃ prati karmaṇi adhikaraṇe ca pañcamī vācyetyarthaḥ. jihyetīti. lajjate ityarthaḥ.nanvatra lyabantasya prayogā'bhāvātkathaṃ tadarthaṃ prati karmādyavagatirityata āha--gamyamānāpīti. prakaraṇādinetyarthaḥ. "gamyamānāpī"tyasya prayojanāntaramāha--kasmāttvamiti. "āgato'sī"ti gamyamānakriyāpekṣamapādānatvagiti bhāvaḥ. "nadyā" ityuttaram. "āgato'smī"ti gamyayānakriyāpekṣamapādānatvamiti bhāvaḥ. yataśceti. "yata" iti tṛtīyārthe tasiḥ. yenāvadhinā adhvanaḥ kālasya vā nimānaṃ paricchedaḥ=iyattā gamyate, tataḥ pañcamī vācyetyekaṃ vākyam. "tatra pañcamī"ti pāṭhe'pyayamevārthaḥ. tadyuktāditi. tena=pañcamyantena yuraktādanvitāt adhvavācinaḥ prathamāsaptamyau vācye" iti dvitīyaṃ vākyam. "kālātsaptamī ca vaktavyā" iti vākyāntaram. tadyuktādityanuṣajyate. tena=pañcamyantena anvitātkālavācinaḥ saptamī vaktavyetyarthaḥ. vanāditi. atra yojanātmakamadhvaparimāṇaṃ vanena pūrvāvadhinā paricchidyate, kasmādābhya yojanamityākāṅkṣotthānāt. yojane yojanamiti prathamāsaptamyorapi svottarāvyavahitadeśavṛttitvamarthaḥ. vanātmakapūrvāvadhikayojanottaradeśe grāma ityarthaḥ. avadhisatvasattve'pi viśleṣā'pratītedhrruvamityapādānatvā'bhāvādvacanam. kārtikyā iti. kārtikyā māse āgrahāyaṇītyanvayaḥ. atra māsātmakaṃ kālaparimāṇaṃ kārtikyā pūrvāvadhinā paricchidyate, kasmādārabhya māsa ityākāṅkṣotthānāt. māse iti saptamyāstu svottarā'vyavahitakālavṛttitvamarthaḥ. kārtikapaurṇamāsyātmakapūrvāvadhikamāsottarakāle mārgaśīrṣapaurṇamāsītyarthaḥ.

bhuvaḥ. bhuvanaṃ bhūriti. saṃpadāditvādbhāve kvip. pūrvasūtre samāsanirddiṣṭamapi kartṛgrahaṇamanuvartate, svaritatvādityāha—bhūkarturiti. prabhavatyasmāditi prabhavaḥ, `akartāri ca kārake' ityadhikārādapādānārthe `ṝdorap'. janikarturityeva siddhe nirarthakamidamityāśaṅkāṃ pariharannāha–tatra prakāśata iti. prathamaṃ dṛśyata ityarthaḥ. eṣa cā'rtho dhātūnāmanekārthatvāllabhyate. tathā cā'bhūtaprādurbhāvo janiḥ. anyataḥ siddhasya prathamamupalambhaḥ prabhava ityarthabhedo'stīti bhāvaḥ. `bhītrārthānām—' ityārabhyeyaṃ saptasūtrī bhāṣye pratyākhyātā. tatretthamupapattisaṃbhavaḥ—caurebhyo bibheti, bhayānnivartata ityarthaḥ. trāyate=rakṣaṇena caurebhyo nivatrtayatītyarthaḥ. parājayate=glānyā nivartata ityarthaḥ. vārayati. pravṛtiṃ?ta pratibandhannivartayatītyarthaḥ. nilīyate=nilayanena nivartata ityarthaḥ. adhīte=upadhyāyānniḥ sarantaṃ śabdaṃ gṛṅṇātītyarthaḥ. brāhṛṇaḥ prapañco jāyata ityatrāpi tato'pakāmati. nirgacchatītyarthaḥ. prabhavatītyatrāpi bhavanapūrvakaṃ niḥsaraṇamarthaḥ. tathā ca `dhruvamapāye—' ityenenaiveṣṭerūpasiddhiriti. vastutastu nivṛttinissaraṇādidhātvantarārthaviśiṣṭe sva#ārthe vṛttimāśritya yathākathaṃcudiktaprayāgāṇāṃ samarthane'pi mukhyārthapuraskāreṇa ṣaṣṭhīprayogo durvāraḥ,– naṭasya śrṛṇotītivat. na hrupadhyāyanaṭayoḥ kriyānukūlavyāpārāśe viśeṣo vaktuṃ śakyaḥ. anabhidhānabrāhṛāstramāśritya pratyākhyānaṃ tu nā'tīva manoramam. evaṃ `jugupsāvirāme'tyādivārtikamapyārambhaṇīyam. tathā ca sūtravārttikamatameveha prabalam. tathā `dhruvaṃ' `bhayahetuḥ' `asoḍhaḥ' ityādisaṃjñinirdeśo'pi sārthakaḥ. paratvāttattatsaṃjñāprāptāvapi śeṣatvavivakṣāyāṃ `na bhāṣāṇāmaśrīyāt' ityādāviva ṣaṣṭha\ufffdā iṣṭatayā tatrāpādānasaṃjñāyā vāraṇīyatvāt. etacca śabdakaustubhe spaṣṭam. gamyamānārthatvalādaprayoga ityarthaḥ. lyabgrahaṇamiha lyabarthaparam. tena ktvo'pi lope sidhyati. āsane sthitvā prekṣate,—-āsanātprekṣate,—āsanātprekṣate iti. kālasya vā nirmāṇaṃ=paricchedaḥ pratipādyate tataḥ pañcamītyarthaḥ. tena pañcamyantārthenārthadvārā yuktānnirmīyamāṇādhvavācinaḥ prathamāsaptamyau staḥ. āgrahāyaṇīti. agre hāyanamasyāḥ sā. prajñāderākṛtigaṇatvātsvārthiko'ṇ. `pūrvapadātsaṃjñāyām' iti ṇatvam. anyārā. arthagrahaṇamiti. vyākhyānāditi bhāvaḥ. prapañcārthamiti. na ca `itarastvanyanīcayoḥ' ityamarokternīcārthasyedaṃ grahaṇamastīti vācyam, `asmāttāro mandro vā' itivat `pañcamī vibhakte' ityanenaiva siddhatvāt.

bhuvaḥ prabhavaḥ 526, 1.4.31 bhuvaḥ. bhuvanaṃ bhūriti. saṃpadāditvādbhāve kvip. pūrvasūtre samāsanirddiṣṭamapi kartṛgrahaṇamanuvartate, svaritatvādityāha---bhūkarturiti. prabhavatyasmāditi prabhavaḥ, "akartāri ca kārake" ityadhikārādapādānārthe "ṝdorap". janikarturityeva siddhe nirarthakamidamityāśaṅkāṃ pariharannāha--tatra prakāśata iti. prathamaṃ dṛśyata ityarthaḥ. eṣa cā'rtho dhātūnāmanekārthatvāllabhyate. tathā cā'bhūtaprādurbhāvo janiḥ. anyataḥ siddhasya prathamamupalambhaḥ prabhava ityarthabhedo'stīti bhāvaḥ. "bhītrārthānām---" ityārabhyeyaṃ saptasūtrī bhāṣye pratyākhyātā. tatretthamupapattisaṃbhavaḥ---caurebhyo bibheti, bhayānnivartata ityarthaḥ. trāyate=rakṣaṇena caurebhyo nivatrtayatītyarthaḥ. parājayate=glānyā nivartata ityarthaḥ. vārayati. pravṛtiṃ()ta pratibandhannivartayatītyarthaḥ. nilīyate=nilayanena nivartata ityarthaḥ. adhīte=upadhyāyānniḥ sarantaṃ śabdaṃ gṛṅṇātītyarthaḥ. brāhṛṇaḥ prapañco jāyata ityatrāpi tato'pakāmati. nirgacchatītyarthaḥ. prabhavatītyatrāpi bhavanapūrvakaṃ niḥsaraṇamarthaḥ. tathā ca "dhruvamapāye---" ityenenaiveṣṭerūpasiddhiriti. vastutastu nivṛttinissaraṇādidhātvantarārthaviśiṣṭe sva#ārthe vṛttimāśritya yathākathaṃcudiktaprayāgāṇāṃ samarthane'pi mukhyārthapuraskāreṇa ṣaṣṭhīprayogo durvāraḥ,--naṭasya śrṛṇotītivat. na hrupadhyāyanaṭayoḥ kriyānukūlavyāpārāśe viśeṣo vaktuṃ śakyaḥ. anabhidhānabrāhṛāstramāśritya pratyākhyānaṃ tu nā'tīva manoramam. evaṃ "jugupsāvirāme"tyādivārtikamapyārambhaṇīyam. tathā ca sūtravārttikamatameveha prabalam. tathā "dhruvaṃ" "bhayahetuḥ" "asoḍhaḥ" ityādisaṃjñinirdeśo'pi sārthakaḥ. paratvāttattatsaṃjñāprāptāvapi śeṣatvavivakṣāyāṃ "na bhāṣāṇāmaśrīyāt" ityādāviva ṣaṣṭha()ā iṣṭatayā tatrāpādānasaṃjñāyā vāraṇīyatvāt. etacca śabdakaustubhe spaṣṭam.lyablope karmaṇyadhikaraṇe ca. lyablopa iti. lyabantasya gamyamānārthatvalādaprayoga ityarthaḥ. lyabgrahaṇamiha lyabarthaparam. tena ktvo'pi lope sidhyati. āsane sthitvā prekṣate,----āsanātprekṣate,---āsanātprekṣate iti.yataścā'dhvakālanirmāṇaṃ tatra pañcamī॥ yataśceti. yadavadhitvenāśrityādvanaḥ kālasya vā nirmāṇaṃ=paricchedaḥ pratipādyate tataḥ pañcamītyarthaḥ. tena pañcamyantārthenārthadvārā yuktānnirmīyamāṇādhvavācinaḥ prathamāsaptamyau staḥ.kālātsaptamī ca vaktavyā. kālāditi. ihāpi tadyuktādityapekṣyate. āgrahāyaṇīti. agre hāyanamasyāḥ sā. prajñāderākṛtigaṇatvātsvārthiko'ṇ. "pūrvapadātsaṃjñāyām" iti ṇatvam. anyārā. arthagrahaṇamiti. vyākhyānāditi bhāvaḥ. prapañcārthamiti. na ca "itarastvanyanīcayoḥ" ityamarokternīcārthasyedaṃ grahaṇamastīti vācyam, "asmāttāro mandro vā" itivat "pañcamī vibhakte" ityanenaiva siddhatvāt.