Kāśikāvṛttī1: strīgrahaṇam anuvartate upasarjanasya iti ca. pūrveṇa hrasvatve prāpte lug
vidhī See More
strīgrahaṇam anuvartate upasarjanasya iti ca. pūrveṇa hrasvatve prāpte lug
vidhīyate. taddhitaluki sati strīpratyayasya upasrjanasya lug bhavati. pañcendrāṇyo
devatā asya pañcendraḥ. daśendraḥ. pañcabhiḥ śaṣkulībhiḥ krītaḥ pañcaśaṣkulaḥ.
āmalakyāḥ phalamāmalakam. badaram. kuvalam. taddhitagrahaṇaṃ kim? gārgyāḥ kulaṃ
gārgīkulam. luki iti kim? gārgītvam. upasarjanasya ityeva. avantī. kuntī.
kurūḥ.
Kāśikāvṛttī2: luk taddhitaluki 1.2.49 strīgrahaṇam anuvartate upasarjanasya iti ca. pūrveṇa h See More
luk taddhitaluki 1.2.49 strīgrahaṇam anuvartate upasarjanasya iti ca. pūrveṇa hrasvatve prāpte lug vidhīyate. taddhitaluki sati strīpratyayasya upasrjanasya lug bhavati. pañcendrāṇyo devatā asya pañcendraḥ. daśendraḥ. pañcabhiḥ śaṣkulībhiḥ krītaḥ pañcaśaṣkulaḥ. āmalakyāḥ phalamāmalakam. badaram. kuvalam. taddhitagrahaṇaṃ kim? gārgyāḥ kulaṃ gārgīkulam. luki iti kim? gārgītvam. upasarjanasya ityeva. avantī. kuntī. kurūḥ.
Nyāsa2: luktaddhitaluki. , 1.2.49 adarśanaṃ 1.1.59 luk, taccābhāvaḥ. abhāve pauvāparyann See More
luktaddhitaluki. , 1.2.49 adarśanaṃ 1.1.59 luk, taccābhāvaḥ. abhāve pauvāparyannopapadyate. tasmāllukīti sati saptamīyam, na parasaptamīti matvāha''ha-- "taddhitalukisati" iti. "pañcendraḥ" iti. "taddhitārtha" 2.1.50 ityādinā samāse kṛte "sā'sya devatā" 4.2.23 ityaṇ, tasya "dvigorluganapatye" 4.1.88 iti luk, "indravaruṇa" 4.1.49 ityādinā vihitasya ṅīṣo'nena luk. tasminnivṛtte sanniyogaśiṣṭānāmekatarāpāya ubhayorapyapāya ityānuko nivṛttiḥ. "pañcaśaṣkuliḥ" iti. "adhyadrdhapūrvadvigorlugasaṃjñāyam" 5.1.28 ityārhīyasya ṭhakastena krītārthe vihitasya luk. "āmalakam" iti. āmalakyāḥ phalaṃ vikāra iti "nityaṃ vṛddhaśarādibhyaḥ" 4.3.44 ityañ. pūrvavalluk. śaṣkulī, badarī, āmalakī, kuvalī-- gaurādipāṭhadete ṅīṣantāḥ.
"gārgīkulamiti. gāgryaśabdāt "yañaśca" 4.1.16 iti ṅīp; "yasyeti ca" 6.4.148 ityakāralopaḥ; "halastaddhitasya" 6.4.150 iti yakārasya ca lopaḥ, gārgyāḥ kulamiti ṣaṣṭhīsamāsaḥ, ṣaṣṭha()ā luk. gārgīśabdasya samāsaśāstre prathamānirdiṣṭatvācchāstrīyamupasarjanatvam, mūlodāharaṇeṣu tvindraṇī prabhṛtīnāṃ laukikamātropasarjanamatvam. ubhayagatiriha śāstre sambhavatīti laukikamapradhānatvamupasarjanatvam. loke hrapradhānamupasarjanamityacyate. "gārgītvam" ityatrāpi gārgīśabdasya laukikamevopasarjanatvam. "avantī, kuntī kurūḥ" iti. avanterapatyaṃ gotraṃ strī, kunterapatyaṃ gotraṃ strī-- "vṛddhetkośalājādāññyaṅa" 4.1.169. kurorapatyaṃ strī-- "kurunādibhyo ṇyaḥ" 4.1.170 iti ṇyaḥ. "striyāmavantikuntikurubhyaśca" 4.1.174 iti luk.
avantikuntuśabdābhyām, "ito manuṣyajāteḥ" 4.1.65 iti ṅīṣ. kuruśabdāt "ūṅutaḥ" 4.1.66 ityūṅa. atra ṅīṣā ūṅā ca taddhitārtho gotrāpatyaṃ strīpradhānamevābhidhīyata ityupasarjanatvaṃ nāsati laukikam. śāstrīyamapi nāsti; aprathamānirdiṣṭāt samāsaśāstra iti॥
Bālamanoramā1: luktaddhitaluki. prathamasya dvitīye idaṃ sūtram. upasarjanastrīpratyayasyeti.
Sū #1387 See More
luktaddhitaluki. prathamasya dvitīye idaṃ sūtram. upasarjanastrīpratyayasyeti.
`gostriyorupasarjanasye'tyatastadanuvṛtteriti bhāvaḥ. śraviṣṭha iti. ṛtvaṇo luki
strīpratyayasya nivṛttiḥ. `luktaddhitalukī'tyatra apradhānamevopasarjanam, natu
śāstrīyam, asaṃbhavāditi bhāvaḥ. phalguna iti. phalgunyorjāta ityarthaḥ. ?ṇo luki
strīpratyayanivṛttiḥ. ityādīti. anurādhāsu jāto'nurādhaḥ. nakṣatrā'ṇo luki
strīpratyayanivṛttiḥ. evamagre luki strīpratyayanivṛttiḥ. ityādīti.
anurādhāsu jāto'nurādhaḥ. nakṣatrā'ṇo luki strīpratyayanivṛttiḥ. evamagre'pi.
`anurādhān haviṣā vardhayantaḥ' ityādau chāndasaṃ puṃstvam. svātyāṃ jātaḥ-svātiḥ.
tiṣye jātastiṣyaḥ. punarvasvorjātaḥ–punarvasuḥ. paste jāto-hastaḥ.
viśākhayorjāto-viśākhaḥ. aṣāḍhāsu jāto'ṣāḍhaḥ. bahulāsu jāto bahulaḥ.
citrādibhyaḥ parasya strīrūpajātārthakapratyayasya lugityarthaḥ. revatī rohiṇīti.
jātāyāṃ nakṣatrā'ṇo luki sati prakṛtergaurādistrīpratyayanivṛttau
jātārthagatastrītve punarṅīṣ. nanu `revatī nakṣatre' `rohiṇī nakṣatre' iti
gaurādau pāṭhādiha jātārthavṛttibhyāṃ kataṃ ṅīṣityata āha–ābhyāmiti.
revatīrohiṇīśabdābhyāmityarthaḥ. `parasya strītvaviśiṣṭajātārthapratyayasye'ti
śeṣaḥ. ākṛtigaṇatvāditi. strītvaviśiṣṭajātārthavṛttyoranayoḥ pippalyādau nivese
bāṣyodāharaṇameva pramāṇam. striyāmityeveti. tathā bhāṣyāditi bhāvaḥ. phalgunī,
āṣāḍhā ityābhyāṃ kramāṭṭaḥ an ca strītvaviśiṣṭajātārthe vaktavyāvityarthaḥ.
Bālamanoramā2: luktaddhitaluki 1387, 1.2.49 luktaddhitaluki. prathamasya dvitīye idaṃ sūtram. u See More
luktaddhitaluki 1387, 1.2.49 luktaddhitaluki. prathamasya dvitīye idaṃ sūtram. upasarjanastrīpratyayasyeti. "gostriyorupasarjanasye"tyatastadanuvṛtteriti bhāvaḥ. śraviṣṭha iti. ṛtvaṇo luki strīpratyayasya nivṛttiḥ. "luktaddhitalukī"tyatra apradhānamevopasarjanam, natu śāstrīyam, asaṃbhavāditi bhāvaḥ. phalguna iti. phalgunyorjāta ityarthaḥ.?ṇo luki strīpratyayanivṛttiḥ. ityādīti. anurādhāsu jāto'nurādhaḥ. nakṣatrā'ṇo luki strīpratyayanivṛttiḥ. evamagre luki strīpratyayanivṛttiḥ. ityādīti. anurādhāsu jāto'nurādhaḥ. nakṣatrā'ṇo luki strīpratyayanivṛttiḥ. evamagre'pi. "anurādhān haviṣā vardhayantaḥ" ityādau chāndasaṃ puṃstvam. svātyāṃ jātaḥ-svātiḥ. tiṣye jātastiṣyaḥ. punarvasvorjātaḥ--punarvasuḥ. paste jāto-hastaḥ. viśākhayorjāto-viśākhaḥ. aṣāḍhāsu jāto'ṣāḍhaḥ. bahulāsu jāto bahulaḥ. citreti. citrādibhyaḥ parasya strīrūpajātārthakapratyayasya lugityarthaḥ. revatī rohiṇīti. jātāyāṃ nakṣatrā'ṇo luki sati prakṛtergaurādistrīpratyayanivṛttau jātārthagatastrītve punarṅīṣ. nanu "revatī nakṣatre" "rohiṇī nakṣatre" iti gaurādau pāṭhādiha jātārthavṛttibhyāṃ kataṃ ṅīṣityata āha--ābhyāmiti. revatīrohiṇīśabdābhyāmityarthaḥ. "parasya strītvaviśiṣṭajātārthapratyayasye"ti śeṣaḥ. ākṛtigaṇatvāditi. strītvaviśiṣṭajātārthavṛttyoranayoḥ pippalyādau nivese bāṣyodāharaṇameva pramāṇam. striyāmityeveti. tathā bhāṣyāditi bhāvaḥ. phalgunī, āṣāḍhā ityābhyāṃ kramāṭṭaḥ an ca strītvaviśiṣṭajātārthe vaktavyāvityarthaḥ. phalgunīti. phalgunyorjātetyarthaḥ. nakṣatrā'ṇo'pavādaṣṭapratyayaḥ. "yasyeti ce"ti īkāralopaḥ. jātārthastrītve ṭittvānṅīp. aṣāḍheti. aṣāḍhāsu jātetyarthaḥ. natratrā'ṇo'pavādo'n. "yasyeti ca " ityākāralopaḥ. jātārthe strītve ṭāp. "śraviṣṭhāphalgunī" tyādinā ṭā'norluk tu na, vidhānasāmathryāt. chaṇvaktavya iti. nakṣatrā'ṇo'pavādaḥ. vidhisāmathryādasyāpi na luk. astriyāmapīti. atra striyāmiti na saṃbadhyate, bhāṣye tathodāharaṇāditi bhāvaḥ. śrāviṣṭhīya iti. śraviṣṭhāsu jāta ityarthaḥ. chaṇ. īyaḥ "yasyeti ce"tyākāralopaḥ. ṇittvādādivṛddhiḥ. āṣāḍhīya iti. aṣāḍhāsu jāta ityarthaḥ.
Tattvabodhinī1: lukta. upasarjaneti. apradhānamihopasarjanaṃ gṛhrate , na śāstrīyam, asaṃbhavāt Sū #1090 See More
lukta. upasarjaneti. apradhānamihopasarjanaṃ gṛhrate , na śāstrīyam, asaṃbhavāt.
nanu `gostriyo'riti sūtre'pyapradhānalakṣaṇamevopasarjanaṃ gṛhratām `ekavibhakti
ce'ti śāstrīyaṃ na gṛhratām. maivam. harītakyāḥ phalāni harītakya ityatra
hyasvaprasaṅgāt. upasarjanasya kim?. avantī, kuntī,
kurūḥ.
śraviṣṭhā=dhaniṣṭhāḥ. ityādīti. ādiśabdādanūrādhaḥ. svātiḥ. tiṣyaḥ. punarvasuḥ.
hastaḥ. viśākhaḥ. aṣāḍhaḥ. bahulaḥ. kṛttikāvācī bahulāśabdaṣṭābantaḥ, tasya
samāhāradvandvena hyasvanirdeśaḥ sūtre. upaśaṅkhyānamiti. `luka'iti śeṣaḥ.
citreti. `luktaddhite'ti luki punaṣṭāp. ṭā'nāviti. vidhānasāmathryādanayorna
luk.
Tattvabodhinī2: luktaddhitaluki 1090, 1.2.49 lukta. upasarjaneti. apradhānamihopasarjanaṃ gṛhrat See More
luktaddhitaluki 1090, 1.2.49 lukta. upasarjaneti. apradhānamihopasarjanaṃ gṛhrate , na śāstrīyam, asaṃbhavāt. nanu "gostriyo"riti sūtre'pyapradhānalakṣaṇamevopasarjanaṃ gṛhratām "ekavibhakti ce"ti śāstrīyaṃ na gṛhratām. maivam. harītakyāḥ phalāni harītakya ityatra hyasvaprasaṅgāt. upasarjanasya kim(). avantī, kuntī, kurūḥ.śraviṣṭhā'ṣāḍhābhyāṃ chaṇvaktavyaḥ. śraviṣṭhāsviti. śraviṣṭhā=dhaniṣṭhāḥ. ityādīti. ādiśabdādanūrādhaḥ. svātiḥ. tiṣyaḥ. punarvasuḥ. hastaḥ. viśākhaḥ. aṣāḍhaḥ. bahulaḥ. kṛttikāvācī bahulāśabdaṣṭābantaḥ, tasya samāhāradvandvena hyasvanirdeśaḥ sūtre. upaśaṅkhyānamiti. "luka"iti śeṣaḥ. citreti. "luktaddhite"ti luki punaṣṭāp. ṭā'nāviti. vidhānasāmathryādanayorna luk.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents