Kāśikāvṛttī1:
parataḥ kitau bhavataḥ. bhitsīṣṭa, bhutsīṣṭa. sici khalvapiabhitta, abuddha. ika
See More
parataḥ kitau bhavataḥ. bhitsīṣṭa, bhutsīṣṭa. sici khalvapiabhitta, abuddha. ikaḥ ityeva.
yakṣīṣṭa, ayaṣṭa. samprasāraṇaṃ hi syāt. ātmanepadeṣu iti kim? asrākṣit.
adrākṣīt. sṛjidṛśor jhalyamakiti 6-1-58 ityamāgamo na syāt. halantātityeva.
ceṣīṣṭa, aceṣṭa. guṇo na syāt. jhalityeva vartiṣīṣṭa, avartiṣṭa. guṇo na syāt.
liṅsicau iti kim? dveṣṭā dvekṣyati.
Kāśikāvṛttī2:
liṅsicau ātmanepadeṣu 1.2.11 parataḥ kitau bhavataḥ. bhitsīṣṭa, bhutsīṣṭa. sici
See More
liṅsicau ātmanepadeṣu 1.2.11 parataḥ kitau bhavataḥ. bhitsīṣṭa, bhutsīṣṭa. sici khalvapiabhitta, abuddha. ikaḥ ityeva. yakṣīṣṭa, ayaṣṭa. samprasāraṇaṃ hi syāt. ātmanepadeṣu iti kim? asrākṣit. adrākṣīt. sṛjidṛśor jhalyamakiti 6.1.57 ityamāgamo na syāt. halantātityeva. ceṣīṣṭa, aceṣṭa. guṇo na syāt. jhalityeva vartiṣīṣṭa, avartiṣṭa. guṇo na syāt. liṅsicau iti kim? dveṣṭā dvekṣyati.
Nyāsa2:
liṅsicāvātmanepadeṣu. , 1.2.11 "liṅasicāvātmanepadeṣu parataḥ"iti. kat
See More
liṅsicāvātmanepadeṣu. , 1.2.11 "liṅasicāvātmanepadeṣu parataḥ"iti. kathaṃ punarliṅātmanepadeṣu parato bhavati, yāvatā sica evātmanepadeṣu paratvaṃ sambhavati, na liṅaḥ? evaṃ manyate-- liṅekadeśe'tra sīyuṭi liṅaśabdo vartate, yathā-- "na dhātulopa ārdhadhātuke" 1.1.4 ityatra dhātvekadeśe dhātuśabdo vartate. tasmāt sīyuṭa evānena prakāreṇa kittvaṃ vidhīyate. atha vā-- yathā halṅyādisūtre 6.1.66 yayoreva dīrghatvaṃ sambhavati tayoreva ṅyāpo dīrghādityetadviśeṣaṇam, tathehāpi yasmādātmanepadaṃ paraṃ sambhavati sicaḥ, tasyaivaitadviśeṣaṇam. ātmanepadagrahaṇaṃ bhavati parasmaipadavyavacchedārtham.
"bhistīṣṭa"iti. "āśiṣi liṅaloṭau" 3.3.173 iti liṅ; svaritatvādātmanepadam. evamuttaratrāpi svaritañitaḥ katrrayātmanepadamanenaiva vetitavyam. "suṭa tithoḥ" 3.4.107 iti suṭ. kartari śnam, "liṅa salopo'nantyasya" 7.2.79 iti ca na bhavati, "liṅāśiṣi" 3.4.116 ityārdhadhātukatvāt, tayośca sārvadhātuke vidhānāt. "bhutsīṣṭa" iti. budheḥ "anudāttaṅitaḥ" 1.3.12 ityātmanepadaṃ veditavyam. uttaratrāpyanudāttaṅidbhyaḥ kartaryātmanepadamanenaiva veditavyam. "abhitta" iti. "jhalo jhali" 8.2.26) iti
sico lopaḥ. "abuddha" iti. "jhaṣastathordho'dhaḥ" 8.2.40 iti takārasya dhakāraḥ, "jhalāṃ jaś jhaśi" 8.4.52 iti pūrvadhakārasya dakāraḥ. "yakṣīṣṭa" iti. svaritettvādātmepadam. pūrvavat ṣatvaṃ katvañca. "saṃprasāraṇaṃ hi syāt" iti. vacyādisūtreṇa 6.1.15.
"adrākṣīt" iti. "asti sico'pṛkte" 7.3.96 itīṭ, "vadavrajahalantasyācaḥ" 7.2.3 iti vṛddhiḥ. pūrvavat ṣatvakatve॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
iksamīpāddhalaḥ parau jhalādī liṅsicau kitau stastaṅi. dhukṣīṣṭa.. Sū #592
Laghusiddhāntakaumudī2:
liṅsicāvātmanepadeṣu 592, 1.2.11 iksamīpāddhalaḥ parau jhalādī liṅsicau kitau st
See More
liṅsicāvātmanepadeṣu 592, 1.2.11 iksamīpāddhalaḥ parau jhalādī liṅsicau kitau stastaṅi. dhukṣīṣṭa॥
Bālamanoramā1:
liṅ. iko jhaliti, halantācceti ca sūtramanuvartate. `asaṃyogā'dityataḥ kid Sū #143
See More
liṅ. iko jhaliti, halantācceti ca sūtramanuvartate. `asaṃyogā'dityataḥ kiditi ca.
ika iti sāmīpye ṣaṣṭhī, hali anveti. tadāha–iksamīpādityādinā. ātmanepadaparakatvaṃ
sica eva viśeṣaṇaṃ, na tu liṅaḥ, liṅādeśasyātmanepadasya liṅaḥ paratvā'saṃbhavāt. ikaḥ kim
?. `vah'vakṣīṣṭa. sati tu kittve `vacisvapī'ti saṃprasāraṇaṃ syāt. ātmanepadeṣu
kim ?. adrākṣīt. iha kittve sati `sṛjidṛśorjhalyamakitī'tyamna syāt.
atipteti. luṅastādeśe, cliḥ, sic. `jhalo jhalī'ti lopaḥ. ātmanepadaparakatvena sicaḥ
kittvānna laghūpadhaguṇaḥ. atha tepṛdhātoredupadhatvasya prayojanamāha– titepe iti.
idudupadhatve tu kittvādguṇo na syāditi bhāvaḥ. seṭko'yamiti sūcayati– tepiteti.
tepiṣīṣṭa. atepiṣṭa. ṣṭipṛdhātostu `dhātvādeḥ ṣaḥ sa' iti satve
ṣṭutvanivṛttyā laṭi stepata iti rūpaṃ siddhavatkṛtya liṭi rūpamāha– tiṣṭipa iti.
`śarpūrvāḥ khayaḥ' iti takāraḥ śiṣyate, ṣakārasya nivṛttau ṣṭutvanivṛtteḥ.
kittvānna guṇaḥ. tiṣṭepa iti. ṣṭepṛdhāto rūpam. tepṛ kampane ceti. cātkṣaraṇe.
vastutastu cakāreṇa kṣaraṇārthasya lābhātpū?ravatrāsya pāṭastyaktuṃ śakyaḥ. kecittu
`depṛ'iti vargatṛtīyādiṃ paṭhanti. cātkampane gatau ceti. anuktasamuccayārthaścakāra
iti bhāva-. etacca ṭu vepṛ kepṛ gepṛ kampana ityeva siddhe pṛtha`kpāṭhāllabhyate.
arthabhedāditi. glepṛ dainye' iti pūrvaṃ paṭhitam. #iha tvarthabhedātpunaḥ pāṭhaḥ.
anyathā `glepṛ dainye kampane gatau ce'ti gauravaṃ syāditi bhāvaḥ. trapūṣiti. ūkāraḥ
ṣakāraśca it. adupadhaḥ.
Bālamanoramā2:
liṅsicāvātmanepadeṣu 143, 1.2.11 liṅ. iko jhaliti, halantācceti ca sūtramanuvart
See More
liṅsicāvātmanepadeṣu 143, 1.2.11 liṅ. iko jhaliti, halantācceti ca sūtramanuvartate. "asaṃyogā"dityataḥ kiditi ca. ika iti sāmīpye ṣaṣṭhī, hali anveti. tadāha--iksamīpādityādinā. ātmanepadaparakatvaṃ sica eva viśeṣaṇaṃ, na tu liṅaḥ, liṅādeśasyātmanepadasya liṅaḥ paratvā'saṃbhavāt. ikaḥ kim?. "vah"vakṣīṣṭa. sati tu kittve "vacisvapī"ti saṃprasāraṇaṃ syāt. ātmanepadeṣu kim?. adrākṣīt. iha kittve sati "sṛjidṛśorjhalyamakitī"tyamna syāt. atipteti. luṅastādeśe, cliḥ, sic. "jhalo jhalī"ti lopaḥ. ātmanepadaparakatvena sicaḥ kittvānna laghūpadhaguṇaḥ. atha tepṛdhātoredupadhatvasya prayojanamāha-- titepe iti. idudupadhatve tu kittvādguṇo na syāditi bhāvaḥ. seṭko'yamiti sūcayati-- tepiteti. tepiṣīṣṭa. atepiṣṭa. ṣṭipṛdhātostu "dhātvādeḥ ṣaḥ sa" iti satve ṣṭutvanivṛttyā laṭi stepata iti rūpaṃ siddhavatkṛtya liṭi rūpamāha-- tiṣṭipa iti. "śarpūrvāḥ khayaḥ" iti takāraḥ śiṣyate, ṣakārasya nivṛttau ṣṭutvanivṛtteḥ. kittvānna guṇaḥ. tiṣṭepa iti. ṣṭepṛdhāto rūpam. tepṛ kampane ceti. cātkṣaraṇe. vastutastu cakāreṇa kṣaraṇārthasya lābhātpū()ravatrāsya pāṭastyaktuṃ śakyaḥ. kecittu "depṛ"iti vargatṛtīyādiṃ paṭhanti. cātkampane gatau ceti. anuktasamuccayārthaścakāra iti bhāva-. etacca ṭu vepṛ kepṛ gepṛ kampana ityeva siddhe pṛtha"kpāṭhāllabhyate. arthabhedāditi. glepṛ dainye" iti pūrvaṃ paṭhitam. #iha tvarthabhedātpunaḥ pāṭhaḥ. anyathā "glepṛ dainye kampane gatau ce"ti gauravaṃ syāditi bhāvaḥ. trapūṣiti. ūkāraḥ ṣakāraśca it. adupadhaḥ.
Tattvabodhinī1:
`iko jhal', `halantācca' iti vartate. `asaṃyegālliṭ kit9; ityataḥ Sū #118
See More
`iko jhal', `halantācca' iti vartate. `asaṃyegālliṭ kit' ityataḥ kiditi ca.
tadāha– iksamīpādityādi. ikaḥ kim ?. yakṣīṣṭa. satikittve saṃprasāraṇaṃ syāt.
ātmanepadeti kim ?. adrākṣīt. kittve sati `sṛjidṛśorjhalyamakiti' ityamna
syāt. ātmanepadaparatvaṃ sica eva viśeṣaṇaṃ na tu liṅsthānikasyātmanepadasya. liṅaḥ
paratvā'saṃbhavāt. tepṛ kampaneca. cakārātkṣaraṇārthasya lābhādasya pūrvatra
pāṭhastyaktuṃ śakyaḥ. kecittu `tipṛ depṛ' iti paṭhanti. ṭuvepṛ. vepathuḥ. kepṛ gepṛ
glepṛ ca. yogavibhāgātpūrvottarārthau cakāreṇānukṛṣyete. tadāha–cātkampane gatau
ceti. yogavibhāgasāmathryādevārthadvayalābe cakāro vyartha ityanye. punaḥ pāṭha iti.
dainye paṭhitasya kampanādyarthalābhārthamiti bhāvaḥ. tṛ?phala. taraterakārasya guṇaśabdena
bhāvitatvātphalabhajorvairūpyasaṃpādakādeśāditvāttarapatestvekahalmadhyasthatvā'bhāvādaprāpte
vidhirayam. teratuḥ. teruḥ. phelatuḥ. pheluḥ. bhejatuḥ. bhejuḥ. abi śabde. asmāt
`gurośca halaḥ' iti apratyaye ambāśabdaḥ. tiruāḥ–ambāḥ= akārokāramakārātmakāḥ
śabdā yasya iti bahuvrīhau `śeṣādvibhāṣe'ti kapratyaye tryambaka ityeke. kecittu
tra#īṇi ambakāni netrāṇi yasyetivigṛhṇanti. abhirabhī iti. `sarvadhātubhyo'su'
nnityadhikāre `udake num-bhau ce'ti vakṣyamāṇatvāddhātvantareṇāpi ambhaḥ– śabdaḥ
sidhyatīti bodhyam. ambhaḥ– toyam. tasyāpatyam āmbhiḥ– bhīṣmaḥ. `ambhaso
lopaśce'ti bāhvādipāṭhādiñi salopaḥ. tadvījaṃ tviti. pūrvasavarṇapravṛtteḥ,
ṣatvā'pravṛtteśca bījamityarthaḥ.
Tattvabodhinī2:
liṅsicāvātmanepadeṣu 118, 1.2.11 "iko jhal", "halantācca" it
See More
liṅsicāvātmanepadeṣu 118, 1.2.11 "iko jhal", "halantācca" iti vartate. "asaṃyegālliṭ kit" ityataḥ kiditi ca. tadāha-- iksamīpādityādi. ikaḥ kim?. yakṣīṣṭa. satikittve saṃprasāraṇaṃ syāt. ātmanepadeti kim?. adrākṣīt. kittve sati "sṛjidṛśorjhalyamakiti" ityamna syāt. ātmanepadaparatvaṃ sica eva viśeṣaṇaṃ na tu liṅsthānikasyātmanepadasya. liṅaḥ paratvā'saṃbhavāt. tepṛ kampaneca. cakārātkṣaraṇārthasya lābhādasya pūrvatra pāṭhastyaktuṃ śakyaḥ. kecittu "tipṛ depṛ" iti paṭhanti. ṭuvepṛ. vepathuḥ. kepṛ gepṛ glepṛ ca. yogavibhāgātpūrvottarārthau cakāreṇānukṛṣyete. tadāha--cātkampane gatau ceti. yogavibhāgasāmathryādevārthadvayalābe cakāro vyartha ityanye. punaḥ pāṭha iti. dainye paṭhitasya kampanādyarthalābhārthamiti bhāvaḥ. tṛ()phala. taraterakārasya guṇaśabdena bhāvitatvātphalabhajorvairūpyasaṃpādakādeśāditvāttarapatestvekahalmadhyasthatvā'bhāvādaprāpte vidhirayam. teratuḥ. teruḥ. phelatuḥ. pheluḥ. bhejatuḥ. bhejuḥ. abi śabde. asmāt "gurośca halaḥ" iti apratyaye ambāśabdaḥ. tiruāḥ--ambāḥ= akārokāramakārātmakāḥ śabdā yasya iti bahuvrīhau "śeṣādvibhāṣe"ti kapratyaye tryambaka ityeke. kecittu tra#īṇi ambakāni netrāṇi yasyetivigṛhṇanti. abhirabhī iti. "sarvadhātubhyo'su" nnityadhikāre "udake num-bhau ce"ti vakṣyamāṇatvāddhātvantareṇāpi ambhaḥ-- śabdaḥ sidhyatīti bodhyam. ambhaḥ-- toyam. tasyāpatyam āmbhiḥ-- bhīṣmaḥ. "ambhaso lopaśce"ti bāhvādipāṭhādiñi salopaḥ. tadvījaṃ tviti. pūrvasavarṇapravṛtteḥ, ṣatvā'pravṛtteśca bījamityarthaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents