1/80:ajjhaloḥ pratiṣedhe śakārapratiṣedhaḥ ajjhaltvāt |*
2/80:ajjhaloḥ pratiṣedhe śakārasya śakāreṇa savarṇasañjñāyāḥ pratiṣedhaḥ prāpnoti |
3/80:kim kāraṇam |
4/80:ajjhaltvāt |
5/80:ac ca eva hi śakāraḥ hal ca |
6/80:katham tāvat actvam |
7/80:ikāraḥ savarṇagrahaṇena śakāram api gṛhṇāti iti actvam |
8/80:halṣu upadeśāt haltvam |
9/80:tatra kaḥ doṣaḥ |
10/80:tatra savarṇalope doṣaḥ |*
11/80:tatra savarṇalope doṣaḥ bhavati |
12/80:paraśśatāni kāryāṇi |
13/80:jharaḥ jhari savarṇe iti lopaḥ na prāpnoti |
14/80:siddham anactvāt |*
15/80:siddham etat |
16/80:katham |
17/80:anactvāt |
18/80:katham anactvam |
19/80:spṛṣṭam sparśānām karaṇam |
20/80:īṣatspṛṣṭam antaḥsthānām |
21/80:vivṛtam ūṣmaṇām |
22/80:īṣat iti anuvartate |
23/80:svarāṇām vivṛtam |
24/80:īṣat iti nivṛttam |
25/80:vākyāparisamāpteḥ vā |*
26/80:vākyāparisamāpteḥ vā siddham etat |
27/80:kim idam vākyāparisamāpteḥ iti |
28/80:varṇānām upadeśaḥ tāvat |
29/80:upadeśottarakālā itsañjñā |
30/80:itsañjñottarakālaḥ ādiḥ antyena saha itā iti pratyāhāraḥ |
31/80:pratyāhārottarakālā savarṇasañjñā |
32/80:savarṇasañjñottarakālam aṇ udit savarṇasya ca apratyayaḥ iti savarṇagrahaṇam |
33/80:etena sarveṇa samuditena vākyena anyatra savarṇānām grahaṇam bhavati |
34/80:ca ca atra ikāraḥ śakāram gṛhṇāti |
35/80:yathā eva tarhi ikāraḥ śakāram na gṛhṇāti evam īkāram api na gṛhṇīyāt |
36/80:tatra kaḥ doṣaḥ |
37/80:kumārī , īhate kumārīhate |
38/80:akaḥ savarṇadīrghatvam na prāpnoti |
39/80:na eṣaḥ doṣaḥ |
40/80:yat etat akaḥ savarṇe dīrghaḥ iti pratyāhāragrahaṇam tata ikāraḥ īkāram gṛhṇāti |
41/80:śakāram na gṛhṇāti |
42/80:aparaḥ āha : ajjhaloḥ pratiṣedhe śakārapratiṣedhaḥ ajhaltvāt |*
43/80:ajjhaloḥ pratiṣedhe śakārasya śakāreṇa savarṇasañjñāyāḥ pratiṣedhaḥ prāpnoti |
44/80:kim kāraṇam |
45/80:ajjhaltvāt |
46/80:ac ca eva śakāraḥ hal ca |
47/80:katham tāvat actvam |
48/80:ikāraḥ savarṇagrahaṇena śakāram api gṛhṇāti iti actvam |
49/80:halṣu upadeśāt haltvam |
50/80:tatra kaḥ doṣaḥ |
51/80:tatra savarṇalope doṣaḥ |*
52/80:tatra savarṇalope doṣaḥ bhavati |
53/80:paraśśatāni kāryāṇi |
54/80:jharaḥ jhari savarṇe iti lopaḥ na prāpnoti |
55/80:siddham anactvāt |*
56/80:siddham etat |
57/80:katham |
58/80:anactvāt |
59/80:katham anactvam |
60/80:vākyāparisamāpteḥ vā |*
61/80:uktā vākyāparisamāptiḥ |
62/80:asmin pakṣe vā iti etat asamarthitam bhavati |
63/80:etat ca samarthitam |
64/80:katham |
65/80:astu vā śakārasya śakāreṇa savarṇasañjñā mā vā bhūt |
66/80:nanu ca uktam : paraśśatāni kāryāṇi |
67/80:jharaḥ jhari savarṇe iti lopaḥ na prāpnoti iti |
68/80:mā bhūt lopaḥ |
69/80:nanu ca bhedaḥ bhavati |
70/80:sati lope dviśakāram asati lope triśakāram |
71/80:na asti bhedaḥ |
72/80:asati api lope dviśakāram eva |
73/80:katham |
74/80:vibhāṣā dvirvacanam |
75/80:evam api bhedaḥ |
76/80:asati lope kadā cit dviśakāram kadā cit triśakāram sati lope dviśakāram eva |
77/80:saḥ eṣaḥ katham bhedaḥ na syāt |
78/80:yadi nityaḥ lopaḥ syāt |
79/80:vibhāṣā tu saḥ lopaḥ |
80/80:yathā abhedaḥ tathā astu |

ac ca hal ca, ajjhalau. tulyā'syaprayatnāvapi ajjhalau parasparaṃ savarṇasaṃjñau na bhavataḥ. avarṇahakārau daṇḍahastaḥ, ivarṇaśakāraudadhi śītam, savarṇadīrghatvaṃ na bhavati. vaipāśo matsyaḥ, ānaḍuhaṃ carma iti yasyaiti ca ( 6-4-148 ) iti lopo na bhavati.

na ajjhalau 1.1.10 ac ca hal ca, ajjhalau. tulyā'syaprayatnāvapi ajjhalau parasparaṃ savarṇasaṃjñau na bhavataḥ. avarṇahakārau daṇḍahastaḥ, ivarṇaśakāraudadhi śītam, savarṇadīrghatvaṃ na bhavati. vaipāśo matsyaḥ, ānaḍuhaṃ carma iti yasyaiti ca 6.4.148 iti lopo na bhavati.

nājjhalau. , 1.1.10 "tulyāsyaprayatnāvapi" iti prasaṅge hetumāha, prasaṅgapūrvakatvāt pratiṣedhasya. "daṇḍahasta" ityatrākārahakārayodrvayorapi kaṇṭhasthānatvāt tulyasthānatvam, ubhayorvivṛtakaraṇatvāt tulyaprayatnatvam(); "dadhi śītam" ityatrāpyata eva tulyuprayatnatvam, ubhayostālavyatvāt tulyasthānatvam. "savarṇadīrghatvaṃ na bhavati" iti pratiṣedha- sya phalaṃ darśayati. nanu ca akaḥ savarṇe dīrghavidhau 6.1.97 "aci"; iti vartate, tatrāsatyapi pratiṣedhe dīrghatvaṃ na bhaviṣyati, yathā- kumārī śete ityatra, tadayuktame-vodāharaṇadvayam. syādetat- "aṇudit savarṇasya cāpratyayaḥ" 1.1.68 ityakārekā- rābhyāṃ sāvaṇryena grahaṇādactvamasti, tathāpi halṣūpadeśād haltvamapyastīti na tāvaddhakāraśkāravacāveva, api tu halāvapīti, satyametat. ayaṃ punaratra vṛttikārasyābhi prāyaḥ- avaśyaṃ tāvadanyārthaṃ "nājjhalau" 1.1.10 ityetat kartavyam, yasyeti lopā-bhāvārtham. tadanyārthaṃ kṛtametadarthamapi syāt. evaṃ tahrrajanuvṛttidvāreṇa dīrghatvābhāvapratipattau sādhyāyāṃ yat pratipattigauravamāpadyate, tadapāstaṃ bhavatīti. "vaipāśaḥ" iti. vipāśi bhava ityaṇ. "yasyeti ca" 6.4.148 ityatrevarṇa upādīyamānaḥ sāvaṇryena śakāramapyupādatte. evaṃ ca tasya lopaḥ prasajyeta. "ānahuham" iti. anaḍuho vikāra iti "prāṇirajatādibhyo'ñ" 4.3.152,tatra "yasyeti ca" 6.4.148 ityatrākāro gṛhrakāro hakāramapi gṛhṇīyāt, tataśca pūrvavat tasya lopaḥ syāt.

ākārasahito'c āc, sa ca halcetyetau mithaḥ savarṇau na staḥ . tena dadhītyasya harati śītalaṃ ṣaṣṭhaṃ sāndramityeteṣu pareṣu yaṇādikaṃ na . anyathā dīrghādīnāmiva hakārādīnāmapi grahaṇakaśāstrabalādactvaṃ syāt . tathā hi ॥

evaṃ prāpte pratiṣedhati–nājjhalau. āsahitaḥ ac-āc. śākapārthivāditvātsahitaśabdasya lopaḥ. ā ca hasva-ājjhalau. tusyāsyasūtrātsavarṇamityanuvartate. tacca pum̐lliṅgādvivacanāntatayā vipariṇamyate. tadāha–akārasahito'jityādinā. nanu kimartho'yaṃ pratiṣedha ityata āha– tenetyādi yaṇādikaṃ netyantam. tena=pratiṣedhena. ādinā savarṇadīrghasaṅgrahaḥ. dadhīti ikārasya hakāre ṣakāre sakāre ca pare `iko yaṇaci' iti yaṇādeśaḥ, śītalamityatra śakāre pare savarṇadīrghaśca na bhavatītyarthaḥ. nanvastvakārahakārayorikāraśakārayorṛkāraṣakārayorlṛkārasakārayośca sāvaṇryaṃ, tathāpi `dadhi ṣaṣṭha'mityādau yaṇādikaṃ na prasaktam, acaparakatvā'bhāvādityata āha–anyathetyādinā. anyathā=teṣāṃ sāvaṇryābhyupagame, dīrghādīnāmiva hakārādīnāmapyactvaṃ syādityanvayaḥ. nanu varṇasamāmnāye hakārādīnāmakāracakāramadhyagatvā'bhāvātkathamactvamityata āha-grahaṇakaśāstrabalāditi. gṛhṇantyakārādayaḥ svasavarṇān yena tadgrahaṇam. karaṇe lyuṭ. svārthe kaḥ. aṇuditsūtrādityarthaḥ. yadyapyacchabda0vācyatvaṃ vārṇasamāmnāyikānāmeva varṇānāntathāpīko yaṇacītyādāvacchabdenā'kārādiṣūpasthiteṣu tairaṇuditsūtrabalena svasvasavarṇānāmākārādīnāmupasthitirasti. tataścā'trācpadavācyākārādivācyatvādākārādīnāmiva hakārādīnāmapi lakṣaṇayā acchabdena grahaṇaṃ syādityarthaḥ. na ca iko yaṇacītyādau śakyārthamādāyaivopapatterna lakṣaṇāsaṃbhavaḥ. aṇuditsūtre tu asya cvāvityādau sāvakāśamiti vācyaṃ, svādibhya ityādinirdeśabalena pratyāhārāṇāṃ svavācyavācyeṣu lakṣaṇā'vaśyaṃbhāvāt. tathā ca `actvaṃ syā'dityasya acapadabodhyatvaṃ syādityarthaḥ. kiṃ tadgrahaṇakaśāstramityākāṅkṣāyāṃ tadupapādanaṃ pratijānīte-tathā hīti.

nā'‌'jjhalau 15, 1.1.10 evaṃ prāpte pratiṣedhati--nājjhalau. āsahitaḥ ac-āc. śākapārthivāditvātsahitaśabdasya lopaḥ. ā ca hasva-ājjhalau. tusyāsyasūtrātsavarṇamityanuvartate. tacca pum̐lliṅgādvivacanāntatayā vipariṇamyate. tadāha--akārasahito'jityādinā. nanu kimartho'yaṃ pratiṣedha ityata āha--tenetyādi yaṇādikaṃ netyantam. tena=pratiṣedhena. ādinā savarṇadīrghasaṅgrahaḥ. dadhīti ikārasya hakāre ṣakāre sakāre ca pare "iko yaṇaci" iti yaṇādeśaḥ, śītalamityatra śakāre pare savarṇadīrghaśca na bhavatītyarthaḥ. nanvastvakārahakārayorikāraśakārayorṛkāraṣakārayorlṛkārasakārayośca sāvaṇryaṃ, tathāpi "dadhi ṣaṣṭha"mityādau yaṇādikaṃ na prasaktam, acaparakatvā'bhāvādityata āha--anyathetyādinā. anyathā=teṣāṃ sāvaṇryābhyupagame, dīrghādīnāmiva hakārādīnāmapyactvaṃ syādityanvayaḥ. nanu varṇasamāmnāye hakārādīnāmakāracakāramadhyagatvā'bhāvātkathamactvamityata āha-grahaṇakaśāstrabalāditi. gṛhṇantyakārādayaḥ svasavarṇān yena tadgrahaṇam. karaṇe lyuṭ. svārthe kaḥ. aṇuditsūtrādityarthaḥ. yadyapyacchabda0vācyatvaṃ vārṇasamāmnāyikānāmeva varṇānāntathāpīko yaṇacītyādāvacchabdenā'kārādiṣūpasthiteṣu tairaṇuditsūtrabalena svasvasavarṇānāmākārādīnāmupasthitirasti. tataścā'trācpadavācyākārādivācyatvādākārādīnāmiva hakārādīnāmapi lakṣaṇayā acchabdena grahaṇaṃ syādityarthaḥ. na ca iko yaṇacītyādau śakyārthamādāyaivopapatterna lakṣaṇāsaṃbhavaḥ. aṇuditsūtre tu asya cvāvityādau sāvakāśamiti vācyaṃ, svādibhya ityādinirdeśabalena pratyāhārāṇāṃ svavācyavācyeṣu lakṣaṇā'vaśyaṃbhāvāt. tathā ca "actvaṃ syā"dityasya acapadabodhyatvaṃ syādityarthaḥ. kiṃ tadgrahaṇakaśāstramityākāṅkṣāyāṃ tadupapādanaṃ pratijānīte-tathā hīti.