erythematous leprosy.

Go to suvarṇa

(hema.garbha.poṭali.ras) a herbo-mineral medicine to treat chronic diseases and used as rejuvenator.

Go to dāruharidra.

Go to tāpyam.

winter season.

gold turned red by the addition of varaloha, a combination of copper, iron and sulphur.

parts of ancient treatises of empirical mathematics.

Plant hoase purslane, Trianthema portulacastrum, T. monogyna, T. obcordata.

second part of the year (seasons incl. varsha ṛtu (monsoon), ṣarad ṛtu (mid Septembermid November) and hemant ṛtu (winter).

anātha, nirnātha, chemaṇḍa, chamaṇḍa   

yasya nāthaḥ nāsti।

śyāmena svasya jīvanam anāthānāṃ pālanārthe vyatitam।

pravālaḥ, prabālaḥ, vidrumaḥ, pravālam, ratnavṛkṣaḥ, mandaṭaḥ, mandāraḥ, raktakandaḥ, raktakandalaḥ, hemakandalaḥ, ratnakandalaḥ, latāmaṇiḥ, aṅgārakamaṇiḥ, māheyaḥ, pārijātaḥ, pāribhadraḥ, krimiśatruḥ, bhaumaratnam, bhomīrāḥ, supuṣpaḥ, raktapuṣpakaḥ   

ratnaviśeṣaḥ, māṅgalyārthe paridhīyamāṇaḥ raktavarṇavartulākāraghanagolaviśeṣaḥ;

gauraṃ raṅgajalākrāntaṃ vakrasukṣmaṃ sakoṭaraṃ rūkṣakṛṣṇaṃ laghuśvetaṃ pravālam aśubhaṃ tyajet

jalam, vāri, ambu, ambhaḥ, payaḥ, salilam, sarilam, udakam, udam, jaḍam, payas, toyam, pānīyam, āpaḥ, nīram, vāḥ, pāthas, kīlālam, annam, apaḥ, puṣkaram, arṇaḥ, peyam, salam, saṃvaram, śaṃvaram, saṃmbam, saṃvatsaram, saṃvavaraḥ, kṣīram, pāyam, kṣaram, kamalam, komalam, pīvā, amṛtam, jīvanam, jīvanīyam, bhuvanam, vanam, kabandham, kapandham, nāram, abhrapuṣpam, ghṛtam, kaṃ, pīppalam, kuśam, viṣam, kāṇḍam, savaram, saram, kṛpīṭam, candrorasam, sadanam, karvuram, vyoma, sambaḥ, saraḥ, irā, vājam, tāmarasa, kambalam, syandanam, sambalam, jalapītham, ṛtam, ūrjam, komalam, somam, andham, sarvatomukham, meghapuṣpam, ghanarasaḥ, vahnimārakaḥ, dahanārātiḥ, nīcagam, kulīnasam, kṛtsnam, kṛpīṭam, pāvanam, śaralakam, tṛṣāham, kṣodaḥ, kṣadmaḥ, nabhaḥ, madhuḥ, purīṣam, akṣaram, akṣitam, amba, aravindāni, sarṇīkam, sarpiḥ, ahiḥ, sahaḥ, sukṣema, sukham, surā, āyudhāni, āvayāḥ, induḥ, īm, ṛtasyayoniḥ, ojaḥ, kaśaḥ, komalam, komalam, kṣatram, kṣapaḥ, gabhīram, gambhanam, gahanam, janma, jalāṣam, jāmi, tugryā, tūyam, tṛptiḥ, tejaḥ, sadma, srotaḥ, svaḥ, svadhā, svargāḥ, svṛtikam, haviḥ, hema, dharuṇam, dhvasmanvatu, nāma, pavitram, pāthaḥ, akṣaram, pūrṇam, satīnam, sat, satyam, śavaḥ, śukram, śubham, śambaram, vūsam, vṛvūkam, vyomaḥ, bhaviṣyat, vapuḥ, varvuram, varhiḥ, bhūtam, bheṣajam, mahaḥ, mahat, mahaḥ, mahat, yaśaḥ, yahaḥ, yāduḥ, yoniḥ, rayiḥ, rasaḥ, rahasaḥ, retam   

sindhuhimavarṣādiṣu prāptaḥ dravarupo padārthaḥ yaḥ pāna-khāna-secanādyartham upayujyate।

jalaṃ jīvanasya ādhāram। /ajīrṇe jalam auṣadhaṃ jīrṇe balapradam। āhārakāle āyurjanakaṃ bhuktānnopari rātrau na peyam।

viṣṇuḥ, nārāyaṇaḥ, kṛṣṇaḥ, vaikuṇṭhaḥ, viṣṭaraśravāḥ, dāmodaraḥ, hṛṣīkeśaḥ, keśavaḥ, mādhavaḥ, svabhūḥ, daityāriḥ, puṇḍarīkākṣaḥ, govindaḥ, garuḍadhvajaḥ, pītāmbaraḥ, acyutaḥ, śārṅgī, viṣvaksenaḥ, janārdanaḥ, upendraḥ, indrāvarajaḥ, cakrapāṇiḥ, caturbhujaḥ, padmanābhaḥ, madhuripuḥ, vāsudevaḥ, trivikramaḥ, daivakīnandanaḥ, śauriḥ, śrīpatiḥ, puruṣottamaḥ, vanamālī, balidhvaṃsī, kaṃsārātiḥ, adhokṣajaḥ, viśvambharaḥ, kaiṭabhajit, vidhuḥ, śrīvatsalāñachanaḥ, purāṇapuruṣaḥ, vṛṣṇiḥ, śatadhāmā, gadāgrajaḥ, ekaśṛṅgaḥ, jagannāthaḥ, viśvarūpaḥ, sanātanaḥ, mukundaḥ, rāhubhedī, vāmanaḥ, śivakīrtanaḥ, śrīnivāsaḥ, ajaḥ, vāsuḥ, śrīhariḥ, kaṃsāriḥ, nṛhariḥ, vibhuḥ, madhujit, madhusūdanaḥ, kāntaḥ, puruṣaḥ, śrīgarbhaḥ, śrīkaraḥ, śrīmān, śrīdharaḥ, śrīniketanaḥ, śrīkāntaḥ, śrīśaḥ, prabhuḥ, jagadīśaḥ, gadādharaḥ, ajitaḥ, jitāmitraḥ, ṛtadhāmā, śaśabinduḥ, punarvasuḥ, ādidevaḥ, śrīvarāhaḥ, sahasravadanaḥ, tripāt, ūrdhvadevaḥ, gṛdhnuḥ, hariḥ, yādavaḥ, cāṇūrasūdanaḥ, sadāyogī, dhruvaḥ, hemaśaṅkhaḥ, śatāvarttī, kālanemiripuḥ, somasindhuḥ, viriñciḥ, dharaṇīdharaḥ, bahumūrddhā, vardhamānaḥ, śatānandaḥ, vṛṣāntakaḥ, rantidevaḥ, vṛṣākapiḥ, jiṣṇuḥ, dāśārhaḥ, abdhiśayanaḥ, indrānujaḥ, jalaśayaḥ, yajñapuruṣaḥ, tārkṣadhvajaḥ, ṣaḍbinduḥ, padmeśaḥ, mārjaḥ, jinaḥ, kumodakaḥ, jahnuḥ, vasuḥ, śatāvartaḥ, muñjakeśī, babhruḥ, vedhāḥ, prasniśṛṅgaḥ, ātmabhūḥ, suvarṇabinduḥ, śrīvatsaḥ, gadābhṛt, śārṅgabhṛt, cakrabhṛt, śrīvatsabhṛt, śaṅkhabhṛt, jalaśāyī, muramardanaḥ, lakṣmīpatiḥ, murāriḥ, amṛtaḥ, ariṣṭanemaḥ, kapiḥ, keśaḥ, jagadīśaḥ, janārdanaḥ, jinaḥ, jiṣṇuḥ, vikramaḥ, śarvaḥ   

devatāviśeṣaḥ hindudharmānusāraṃ jagataḥ pālanakartā।

ekādaśastathā tvaṣṭā dvādaśo viṣṇurucyate jaghanyajastu sarveṣāmādityānāṃ guṇādhikaḥ।

pārvatī, ambā, umā, girijā, gaurī, bhagavatī, bhavānī, maṅgalā, mahāgaurī, mahādevī, rudrāṇī, śivā, śailajā, himālayajā, ambikā, acalakanyā, acalajā, śailasutā, himajā, śaileyī, aparṇā, śailakumārī, śailakanyā, jagadjananī, tribhuvanasundarī, sunandā, bhavabhāminī, bhavavāmā, jagadīśvarī, bhavyā, pañcamukhī, parvatajā, vṛṣākapāyī, śambhukāntā, nandā, jayā, nandinī, śaṅkarā, śatākṣī, nityā, mṛḍa़ाnī, hemasutā, adritanayā, haimavatī, āryā, ilā, vāruṇī   

śivasya patnī।

pārvatī gaṇeśasya mātā asti।

suvarṇam, svarṇam, kanakam, hiraṇyam, hema, hāṭakam, kāñcanam, tapanīyam, śātakumbham, gāṅgeyam, bharmam, karvaram, cāmīkaram, jātarūpam, mahārajatam, rukmam, kārtasvaram, jāmbunadam, aṣṭāpadam, śātakaumbham, karcuram, rugmam, bhadram, bhūri, piñjaram, draviṇam, gairikam, cāmpeyam, bharuḥ, candraḥ, kaladhautam, abhrakam, agnibījam, lohavaram, uddhasārukam, sparśamaṇiprabhavam, mukhyadhātu, ujjvalam, kalyāṇam, manoharam, agnivīryam, agni, bhāskaram, piñajānam, apiñjaram, tejaḥ, dīptam, agnibham, dīptakam, maṅgalyam, saumañjakam, bhṛṅgāram, jāmbavam, āgneyam, niṣkam, agniśikham   

dhātuviśeṣaḥ-pītavarṇīyaḥ dhātuḥ yaḥ alaṅkāranirmāṇe upayujyate।

suvarṇasya mūlyaṃ vardhitam।

aśokaḥ, śokanāśaḥ, viśokaḥ, vañjuladrumaḥ, vañjalaḥ, madhupuṣpaḥ, apaśokaḥ, kaṅkelliḥ, kelikaḥ, raktapallavaḥ, citraḥ, vicitraḥ, karṇapūraḥ, subhagaḥ, dohalī, tāmrapallavaḥ, rogitaruḥ, hemapuṣpaḥ, rāmā, vāmāṅgighātanaḥ, piṇḍīpuṣpaḥ, naṭaḥ, pallavadruḥ   

svanāmakhyātavṛkṣaviśeṣaḥ yaḥ sadā haritaḥ asti।

aśokaḥ bhārate sarvatra dṛśyate।

campakaḥ, cāmpeyaḥ, hemapuṣpakaḥ, svarṇapuṣpaḥ, śītalachadaḥ, subhagaḥ, bhṛṅgamohī, śītalaḥ, bhramarātithiḥ, surabhiḥ, dīpapuṣpaḥ, sthiragandhaḥ, atigandhakaḥ, sthirapuṣpaḥ, hemapuṣpaḥ, pītapuṣpaḥ, hemāhvaḥ, sukumāraḥ, vanadīpaḥ, kaṣāyaḥ   

vṛkṣaviśeṣaḥ saḥ vṛkṣaḥ yasya puṣpāṇi pītavarṇīyāni sugandhitāni ca santi।

tasya prāṅgaṇe campakaḥ kundam ityādīni santi।

hemagandhinī, reṇukā   

sugandhitavastuprakāraḥ।

hemagandhinī dhārmikeṣu anuṣṭhāneṣu upayujyate।

nikaṣaḥ, śāṇaḥ, śānaḥ, kasaḥ, ākaṣaḥ, kaṣaḥ, nikasaḥ, hemalaḥ   

prastarabhedaḥ yena svarṇādīnāṃ guṇāḥ jñāyate;

svarṇakāraḥ nikaṣena suvarṇaparīkṣā karoti

udumbaraḥ, kṣīravṛkṣaḥ, hemadugdhaḥ, sadāphalaḥ, kālaskandhaḥ, yajñayogyaḥ, yajñīyaḥ, supratiṣṭhitaḥ, śītavalkaḥ, jantuphalaḥ, puṣpaśūnyaḥ, pavitrakaḥ, saumyaḥ, śītaphalaḥ   

nyagrodhajātīyaḥ vṛkṣaḥ yasya phale jantavaḥ santi।

saḥ udumbarasya chāyāyām upaviṣṭaḥ।

udumbaraḥ, hemadugdhaḥ, sadāphalaḥ, kālaskandhaḥ, jantuphalaḥ, pavitrakaḥ, śītaphalaḥ   

kṣīravṛkṣasya phalam yasmin jantavaḥ santi।

saḥ udumbarān chinatti।

haridrā, harit, suvarṇā, kāñcanī, pītā, gaurī, svarṇavarṇā, kāverī, umā, śivā, dīrgharāgā, haladdī, pauñjā, pītavālukā, hemanāśā, rañjanī, bhaṅgavāsā, gharṣiṇī, pītikā, rajanī, mehaghnī, bahulā, varṇinī, rātrināmikā, niśāhvā, niśā, śarvarī, varavarṇinī, varṇadātā, maṅgalapradā, hemarāgiṇī, gharṣaṇī, janeṣṭā, kṛmaghnī, lasā, yāminī, varāṅgī, varā, varṇadātrī, pavitrā, haritā, viṣaghnī, piṅgā, maṅgalyā, maṅgalā, lakṣmīḥ, bhadrā, śiphā, śobhā, śobhanā, subhagāhvayā, śyāmā, jayantikā   

oṣadhiviśeṣaḥ asya pītavarṇīyāni mūlāni pākādiṣu vyañjanatvena upayujyante raktaśuddhikaratvāt te bheṣaje tathā ca dehavarṇavidhāyitvāt ca prasādhakeṣu api upayujyante।

samaye akṛtena siṃcanena haridrā śuṣkā jātā। / haridrā kapha-pittāstraśotha-kaṇḍuvraṇāpahā।

indravallī, viśālā, aindrī, citrā, gavākṣī, gajacirbhaṭā, mṛgervāruḥ, piṭaṅkīkī, mṛgādanī, indrā, aruṇā, gavādanī, kṣudrasahā, indracirbhiṭī, sūryā, viṣaghnī, gaṇakarṇikā, amarā, mamātā, sukarṇī, suphalā, tārakā, vṛṣabhākṣī, pītapuṣpā, indravallarī, hemapuṣpī, kṣudraphalā, vāruṇī, bālakapriyā, raktairvāruḥ, viṣalatā, śakravallī, viṣāpahā, amṛtā, viṣavallī, citraphalā, gavākṣaḥ   

ekā vanyā latā yasyāḥ phalāni raktavarṇīyāni santi।

indravalyaḥ phalaṃ tiktam asti।

śītakālaḥ, śītakaḥ, hemantaḥ, sahāḥ, haimanaḥ   

śītasya kālaḥ।

yadā śītakāle varṣā jāyate tadā śītatvaṃ vardhate।

haridrā, harit, suvarṇā, kāñcanī, pītā, gaurī, svarṇavarṇā, kāverī, umā, śivā, dīrgharāgā, haladdī, pauñjā, pītavālukā, hemanāśā, rañjanī, bhaṅgavāsā, gharṣiṇī, pītikā, rajanī, mehaghnī, bahulā, varṇinī, rātrināmikā, niśāhvā, niśā, śarvarī, varavarṇinī, varṇadātā, maṅgalapradā, hemarāgiṇī, gharṣaṇī, janeṣṭā, kṛmaghnī, lasā, yāminī, varāṅgī, varā, varṇadātrī, pavitrā, haritā, viṣaghnī, piṅgā, maṅgalyā, maṅgalā, lakṣmīḥ, bhadrā, śiphā, śobhā, śobhanā, subhagāhvayā, śyāmā, jayantikā   

oṣadhimūlaviśeṣaḥ। haridrā nāma oṣadheḥ pītavarṇīyāni mūlāni ye janaiḥ pākādiṣu vyañjanatvena upayujyante। raktaśuddhikaratvāt te bheṣaje tathā ca dehavarṇavidhāyitvāt ca prasādhakeṣu upayujyante।

haridrāyāḥ lepena tvakśuddhiḥ bhavati।

śikhigrīvam, śikhikaṇṭham, kṛṣṇaḥ, vitunnakaḥ, tūtakam, hemasāram, nīlam, kāṃsyanīlī, amṛtāsaṅgam, hematāram, tutthakam   

tāmrasya lavaṇam।

śikhigrīvam rañjane tathāca mudraṇe upayujyate।

svarṇima, suvarṇīya, suvarṇa, haima, hiraṇmaya, svarṇila, hemamaya   

svarṇasya varṇasadṛśaḥ।

śītakāle svarṇimāni kiraṇāni ālhādayanti।

hemantaḥ, hemantam, haimanaḥ, uṣmāsahaḥ, śaradantaḥ, himāgamaḥ   

śītakālaḥ yat agrahāyaṇapauṣamāsātmakaḥ।

hemante kasmiṃścit sthāne himapātaḥ bhavati।

indravāruṇī, viśālā, aindrī, citrā, gavākṣī, gajacirbhacā, mṛgervāru, piṭaṅgikī, mṛgādanī, indrā, aruṇā, gavādanī, kṣudrasahā, indracarbhiṭī, sūryā, viṣaghnī, gaṇakarṇikā, amarā, mātā, sukarṇī, suphalā, tārakā, vṛṣabhākṣī, potapuṣpā, indravallarī, hemapuṣpī, kṣudraphalā, vāruṇī, bālakapriyā, raktairvāruḥ, viṣalatā, śakravallī, viṣāpahā, amṛtā, viṣavallī, citraphalā   

latāviśeṣaḥ yaḥ bheṣajayuktaḥ dīrghajīvī asti tathā ca yasya parṇāni tāmbulasya parṇasadṛśāni santi।

indravāruṇeḥ puṣpāṇi pītavarṇīyāni santi tathā ca samūharūpeṇa santi।

arkapriyā, arkavallabhā, varā, raktajapā, raktapiṇḍakaḥ, raktapuṣpī, hemapuṣpikā, prātikā, tāmravarṇā, vikrāntā   

madhyamākārakaḥ vṛkṣaḥyasya puṣpāṇi raktāni santi।

mālī upavane arkapriyā ropayati।

svarṇābhā, nāgapuṣpā, suvarṇayuthikā, hemapuṣpikā   

pītavarṇīyā yuthikā।

svarṇābhāyāḥ gandhaḥ udyāne sarvadūraṃ gataḥ।

ketakaḥ, ketakī, indukalikā, tīkṣṇapuṣpā, dīrghapatraḥ, pāṃsukā, amarapuṣpaḥ, amarapuṣpakaḥ, kaṇṭadalā, kanakaketakī, kanakapuṣpī, droṇīdalaḥ, karatṛṇam, krakacacchadaḥ, gandhapuṣpaḥ, dalapuṣpā, dalapuṣpī, cakṣuṣyaḥ, cāmarapuṣpaḥ, chinnaruhā, jambālaḥ, jambulaḥ, dhūlipuṣpikā, nṛpapriyā, pharendraḥ, valīnakaḥ, viphalaḥ, vyañjanaḥ, śivadviṣṭā, sugandhinī, sūcipuṣpaḥ, sūcikā, strībhūṣaṇam, sthiragandhaḥ, svarṇaketakī, hanīlaḥ, halīmaḥ, hemaketakī, haimaḥ   

kṣupaviśeṣaḥ- yasya savāsikasya puṣpasya patrāṇi krakacasya iva tīkṣṇāni santi।

adhunā udyānasthasya ketakasya puṣpaṃ vikasati।

āḍā-khemaṭā-tālaḥ   

mṛdaṅgasya ekaḥ tālaḥ।

āḍā-khemaṭā-tālaḥ trayodaśamātrāyuktaḥ asti।

lodhraḥ, gālavaḥ, śābaraḥ, tirīṭaḥ, tilvaḥ, mārjanaḥ, lodhavṛkṣaḥ, bhillataruḥ, tilvakaḥ, kāṇḍakīlakaḥ, lodhrakavṛkṣaḥ, śambaraḥ, hastirodhrakaḥ, tilakaḥ, kāṇḍanīlakaḥ, hemapuṣpakaḥ, bhillī, śāvarakaḥ   

vṛkṣaviśeṣaḥ।

lodhrasya carma evaṃ kāṣṭhaṃ ca auṣadhāya upayujyate।

hemadhanvā   

ekadaśatamasya manoḥ ekaḥ putraḥ।

hemadhanvanaḥ varṇanaṃ purāṇeṣu vartate।

hemadantā   

ekā apsarāḥ।

hemadantāyāḥ varṇanaṃ purāṇeṣu vartate।

hemamālī   

ekaḥ rākṣasaḥ।

hemamālī kharasya senāpatiḥ āsīt।

hemacandraḥ   

purāṇeṣu varṇitaḥ ekaḥ rājā।

hemacandraḥ ikṣkvākoḥ vaṃśajaḥ āsīt।

mahemaṇḍalam   

bhāratadeśasya paṇḍicerīrājye vartamānaṃ maṇḍalam।

mahemaṇḍalasya mukhyālayaḥ mahenagare asti।