adhi | अधि ind. 1 (As a prefix to verbs) over, above; (अधिकार); ˚स्था to stand over; ˚कृ to place over or at the head of; ˚रुह् to grow over or above; over and above, besides, in addition to (आधिक्य); fully, completely (अतिशय, विशेष), to get something in addition to another; अधिगत्य जगत्यधीश्वरात् having obtained fully, अधि intensifying the meaning of the root; इतो वा सातिमीमहे दिवो वा पार्थिवादधि Rv.1.6.1; (अधीमहे आधिक्येन याचामहे). -2 (As a separable adverb) Over, above, from above (mostly Vedic); षष्टिर्वारासो अधि षट् Rv.7.18.14. -3 (As a preposition) with acc. (a) Above, over, upon, in (उपरि); यं दन्तमधिजायते नाडी तं दन्तमुद्धरेत् Suśr. अध्यधि Just above; लोकानुपर्युपर्यास्ते$धो$धो$ध्यधि च माधवः Bopadeva; with gen. also; ये नाकस्याधि रोचने दिवि Rv. 1.19.6 above the sun; ˚विटपि Śi.7.35; ˚त्वत् 7.41; ˚रजनि at night. अधिरजनि जगाम धाम तस्याः 52. (b) with reference to, concerning, in the case of, on the subject of (अधिकृत्य) (mostly in adverbial compounds in this sense); हरौ इति अधिहरि; so अधिस्त्रि; कृष्णमधिकृत्य प्रवृत्ता कथा अधिकृष्णम्; so ˚ज्योतिषम्, ˚लोकम्, ˚दैवम्, ˚दैवतम् treating of stars &c.; ˚पुरन्ध्रि Śi.6.32 in the case of women. (c) (With abl.) Just over, more than (अधिक); सत्त्वादधि महानात्मा Kath.; अविदितादधि (d) (With loc.) Over, on or upon,
above (showing lordship or sovereignty over something) (ऐश्वर्य); अधिरीश्वरे P.1.4.97; अधिभुवि रामः P.II.3.9 Sk. Rāma rules over the earth; the country ruled over may be used with loc. of 'ruler'; अधि रामे भूः ibid; प्रहारवर्म- ण्यधि विदेहा जाताः Dk.77 subject to, under the government of, become the property or possession of (अधि denoting स्वत्वं in this case); under, inferior to (हीन); अधि हरौ सुराः (Bopadeva) the gods are under Hari. -4 (As first member of Tatpuruṣa compounds) (a) Chief, supreme, principal, presiding; ˚देवता presiding deity; ˚राजः supreme or soverign ruler; ˚पतिः supreme lord &c. (b) Redundant, superfluous (growing over another); ˚दन्तः = अध्यारूढः (दन्तस्योपरि जातः) दन्तः P.VI.2. 188. (c) Over, excessive; ˚अधिक्षेपः high censure. According to G. M. अधि has these senses. अधिरध्ययनैश्वर्य- वशित्वस्मरणाधिके । e. g.; उपाध्यायादधीते; इङो$ध्ययनार्थकत्वस्य अधिद्योतकः; अधिपतिः (ऐश्वर्ये); अधीनः (वशित्वे) अधिगतः इनं; मातुरध्येति (स्मरणे); अधिकम् (अधिके). -5 Instead of; इदमग्ने सुधितं दुर्धितादधि प्रियादु चिन्मन्मनः प्रेय अस्तु ते Rv.1.14. 11. In the Veda अधि is supposed by B. and R. to have the senses of 'out of', 'from', 'of', 'among', 'before', 'beforehand', 'for', 'in favour of', 'in', 'at'. |
muktā | मुक्ता 1 A pearl; हारो$यं हरिणाक्षीणां लुठति स्तनमण्डले । मुक्तानामप्यवस्थेयं के वयं स्मरकिङ्कराः Amaru.138 (where मुक्तानां means also 'of absolved saints'); Śukra.4.157. (Pearls are said to be produced from various sources, but particularly from oyster-shells :- करीन्द्रजीमूतवराहशङ्ख- मत्स्याहिशुक्त्युद्भववेणुजानि । मुक्ताफलानि प्रथितानि लोके तेषां तु शुक्त्यु- द्भवमेव भूरि ॥ Malli.). -2 A harlot, courtezan. -3 N. of a plant (रास्ना). -Comp. -अगारः, -आगारः the pearloyster; लुठन्मुक्तागारे भवति परलोकं गतवतो । हरेरद्य द्वारे शिव शिव शिवानां कलकलः Bv.1.32 (v. l.). -आकारता the state of having the shape of a pearl; मुक्ताकारतया तदेव नलिनीपत्रस्थितं राजते. -आवलिः, -ली f., -कलापः a pearlnecklace. -गुणः a pearl-necklace, string of pearls; एकं मुक्तागुणमिव भुवः स्थूलमध्येन्द्रनीलम् Me.48; R.16.18. -जालम् a string or zone of pearls; मुक्ताजालं चिरपरिचितं त्याजितो दैवगत्या Me.98. -दामन् n. a string of pearls. -दिश् the quarter or cardinal point just quitted by the sun. -पटलम् a mass of pearls. -पुष्पः a kind of jasmine. -प्रसूः f. the pearl-oyster. -प्रालम्बः a string of pearls. -फलम् 1 a pearl; अनेन पर्यासयताश्रुबिन्दून् मुक्ताफलस्थूलतमान् स्तनेषु R.6.28;16.62; Ku.1.6. -2 a kind of flower. -3 the custard-apple. -4 camphor. -5 N. of a work on Bhakti by Bopadeva; चतुरेण चतुर्वर्ग- चिन्तामणिवणिज्यया । हेमाद्रिर्बोपदेवेन मुक्ताफलमचीकरत् ॥ -मणिः, -रत्नम् a pearl. ˚सरः a necklace of pearls; अयं तावद्बाष्प-
स्त्रुटित इव मुक्तामणिसरः U.1.29. -मातृ f. the pearl-oyster. -लता, -स्रज् f., -हारः a pearl-necklace. -शुक्तिः, -स्फोटः the pearl-oyster. |